روز حج اکبر

در مورد «روز حج اکبر» اختلاف نظر وجود دارد. در روایات شیعه، مراد از آن معمولا روز عید قربان (دهم ذى الحجه) بیان شده است. تعبیر «یوم الحج الاکبر» برای اولین بار در مورد روز عید قربان سال نهم هجرت بکار رفته که حضرت علی (علیه‌السلام) سوره برائت را در این روز ابلاغ نمود و در سال بعد که حجةالوداع صورت گرفت باز این تعبیر تکرار گردیده است؛ لذا می توان گفت همه ساله روز عید قربان، روز حج اکبر است. آنجا که حج اکبر بدون کلمه «یوم» آورده شود، مراد حج در مقابل عمره است.

روز حج اکبر در روایات شیعه

در آیه سوم از سوره برائت آمده است: «وَأَذَانٌ مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ یوْمَ الْحَجِّ الأَکبَرِ أَنَّ اللّهَ بَرِیءٌ مِّنَ الْمُشْرِکینَ وَرَسُولُهُ فَإِن تُبْتُمْ فَهُوَ خَیرٌ لَّکمْ وَإِن تَوَلَّیتُمْ فَاعْلَمُواْ أَنَّکمْ غَیرُ مُعْجِزِی اللّهِ وَبَشِّرِ الَّذِینَ کفَرُواْ بِعَذَابٍ أَلِیمٍ»؛ (و این آیات) اعلامى است از خدا و پیغمبرش به مردم در روز حج اکبر که خداوند و رسولش بیزار است از مشرکین، حال اگر توبه کردید که توبه برایتان بهتر است و اما اگر سرپیچیدید، پس بدانید که شما ناتوان کننده خدا نیستید و تو (اى محمد) کسانى را که کفر ورزند به عذاب دردناکى بشارت ده.

تفسیر عیاشى از حریز از امام صادق علیه‌السلام روایت کرده که فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله ابوبکر را با آیات سوره برائت به موسم حج فرستاد تا بر مردم بخواند. جبرئیل نازل شد و گفت: از ناحیه تو جز على نباید برساند، لذا حضرت على علیه‌السلام را دستور داد تا بر ناقه غضباء سوار شود و خود را به ابى‌بکر رسانیده آیات را از او بگیرد و به مکه برده بر مردم بخواند. ابى‌بکر عرض کرد: آیا خداوند بر من غضب کرده؟ فرمود: نه، جز آن که بر او نازل شده جز مردى از خودت کسى نمى تواند پیامى ابلاغ کند. وقتى على علیه‌السلام به مکه رسید - که بعد از ظهر روز قربانى بود و روز حج اکبر همان است - در میان مردم برخاست و صدا زد: اى مردم من فرستاده رسول خدایم به سوى شما و قرائت نمود: «بَرَاءةٌ مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى الَّذِینَ عَاهَدتُّم مِّنَ الْمُشْرِکینَ * فَسِیحُواْ فِی الأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ...». (اربعة أشهر یعنی) بیست روز از ذى الحجه و تمامى محرم و صفر و ربیع الاول و ده روز از ربیع الثانى. آنگاه فرمود: از این پس نباید کسى لخت و عریان اطراف خانه طواف کند، نه زن و نه مرد و نیز هیچ مشرکى دیگر حق ندارد بعد از امسال به زیارت بیاید، مگر کسانی از مشرکین که با رسول خدا صلی الله علیه و آله عهدى بسته است که مهلت و مدت اعتبار آن تا سرآمد همین چهار ماه است.

و در تفسیر برهان از صدوق و او به سند خود از فضیل بن عیاض از امام صادق علیه‌السلام روایت کرده که گفت: من از آن حضرت از حج اکبر پرسش کردم. فرمودند: تو در این باره چیزى شنیده اى؟ عرض کردم: آرى حدیثى دارم و آن این است که ابن عباس گفته است: حج اکبر عبارتست از روز عرفه، به این معنا که هر کس روز عرفه تا طلوع آفتاب روز عید قربان را درک کند، حج را درک کرده و هر کس دیرتر برسد حج آن سال از او فوت شده پس شب عرفه هم براى قبل و هم براى بعد قرار داده شده. دلیل بر این قول هم این است که کسى که شب قربان تا طلوع فجر را درک کند، حج را درک کرده و از او مجزى است، هر چند وقوف در روز عرفه را نداشته. امام صادق علیه‌السلام فرمود: امیرالمومنین فرموده حج اکبر روز قربان است و احتجاج نمودند به آیه قرآن که مى فرماید: «فَسِیحُواْ فِی الأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ» و این چهار ماه عبارت است از بیست روز از ذى الحجه و تمامى محرم و صفر و ربیع الاول و ده روز از ربیع الثانی و اگر روز حج اکبر روز عرفه (نهم ذى الحجه) باشد، آنگاه تا روز دهم ربیع الثانی چهار ماه و یک روز مى شود و حال آن که قرآن فرموده مهلت کفار از روز حج اکبر چهار ماه است و نیز استدلال کرده اند به آن آیه دیگر که مى فرماید: «وَأَذَانٌ مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ یوْمَ الْحَجِّ الأَکبَرِ» و سپس فرموده که اعلام کننده در آن روز من بودم. پرسیدم: پس معناى کلمه "حج اکبر" چیست؟ فرمود: از این جهت بزرگترین حج نامیده شد که در آن سال هم مسلمان‌ها به زیارت خانه خدا رفتند و هم مشرکین و بعد از آن سال بود که دیگر زیارت کردن کفار ممنوع شد.

و نیز در همان کتاب از صدوق از معاویة بن عمار روایت شده که گفت: از امام صادق علیه‌السلام پرسیدم روز حج اکبر چه روزى است؟ فرمود: روز قربان است و حج اصغر عمره است.

علامه طباطبائی در تفسیر گرانقدر المیزان پس از نقل روایت فوق به نقل از تفسیر البرهان می‌گوید: در این روایت علاوه بر این که حج اکبر را به روز قربان تفسیر کرده، وجه این تسمیه را هم ذکر کرده (و آن این که عمره به تنهایى، حج اصغر و عمره با حج، حج اکبر است) و همه روایات وارده از ائمه علیهم‌السلام جز چند روایت شاذ متفقند بر این که منظور از روز حج اکبر روز عید قربان یعنى دهم ذى الحجه است که آن را روز "نحر" هم مى نامند، همین معنا را از على علیه‌السلام هم روایت کرده اند.

حج اکبر در تفاسیر اهل سنت

از روایاتی که ذکر شد معلوم گردید که حج اکبر در روایات شیعه روز قربان سال نهم هجری است که حضرت علی علیه‌السلام سوره برائت را در این روز ابلاغ نمود. این معنا از روایاتى از طرق عامه نیز استفاده مى شود، چیزى که هست در آن روایات دارد که منظور از حج اکبر روز دهم از هر سال است، نه تنها از سال نهم هجرت و بنا بر آن، همه ساله حج اکبر تکرار مى شود.

برخی گفته‌اند حج اکبر روز عرفه (نهم ذى الحجه) است، چون وقوف در آن روز است و عمره که وقوف در آن نیست حج اصغر است. علامه طباطبائی در این مورد می‌گوید: این قول صرف استحسان و اعمال سلیقه است و دلیلى بر آن نیست و هیچ راهى براى تشخیص صحتش نداریم.

قول دیگر این که منظور از آن، تمامى ایام حج است. همچنان که ایام جنگ جمل را روز جمل و حادثه جنگ صفین و جنگ بعاث را روز صفین و روز بعاث مى گویند، که در حقیقت مقصودشان از روز، زمان است پس منظور از روز حج اکبر نیز زمان حج اکبر است.

علامه طباطبائی در این مورد می‌گویند: این قول را نباید در مقابل اقوال گذشته قولى جداگانه گرفت، چون با همه آن‌ها مى سازد و همه آن روزها را روز حج اکبر مى داند و اما این که چطور حج را حج اکبر نامیده؟ ممکن است آن را نیز به توجیه هایى که در بعضى از اقوال قبلى مانند قول اول بود توجیه کرد و به هر حال بررسى دقیق با این قول نیز سازگار نیست براى این که همه ایام حج نسبت به اعلام برائت که در آیه مورد بحث است یکسان نیستند و وضع روز دهم طوریست که آیه شریفه را به سوى خود منصرف مى سازد و از شنیدن کلمه "روز حج اکبر" آن روز به ذهن مى رسد، چون تنها روزى که عموم زوار حج را در خود فراگرفته باشد و اعلام برائت به گوش همه برسد همان روز دهم است و وجود چنین روزى در میان روزهاى حج نمى گذارد کلمه «یوْمَ الْحَجِّ الأَکبَرِ» سایر ایام را نیز شامل شود، چون در سایر ایام زوار اجتماع آن روز را ندارند.

پانویس

منابع

• پایگاه اطلاع رسانی حوزه